Jak mindfulness może pomóc dzieciom ze spektrum autyzmu?

Relaksacja, autyzm i trening uważności 

Autyzm to nie schematyczne, z góry określone objawy, które przejawia każde dziecko będące w spektrum autyzmu. Ile osobowości czy charakterów, tyle odcieni tego zaburzenia, na które wpływają również czynniki zewnętrzne. 

Świetnie zobrazowała jego oblicza dr. Adriana Kloskowska w opracowaniu Uczeń z autyzmem w szkole jak projektować przestrzeń rozwojową mózgów nieneurotypowych. Zwróciła uwagę, jak ważne jest wspieranie uczniów z autyzmem i kreowanie ich przestrzeni rozwojowej. Mindfulness nie tylko może w tym pomóc, lecz także wspierać pokonywanie barier społecznych, jakie stoją na drodze autyzmu. Oprócz tego pomaga dzieciom dostrzegać piękno chwili oraz prawidłowo analizować docierające do nich bodźce.

Trening uważności skupia się na poznaniu własnych uczuć i rozumieniu emocji docierających z otoczenia wykorzystując do tego medytację, a także techniki relaksacyjne. Autyzm w dużej mierze utrudnia dziecku prawidłową komunikację ze środowiskiem, a także przekształca na swój własny sposób rozumienie wielu emocji czy uczuć. To z kolei może prowadzić do problematycznych zachowań i reakcji. Wycofanie społeczne, nadpobudliwość, stres czy wyobcowanie to tylko niektóre z najczęstszych zagrożeń wynikających ze spektrum autyzmu. Może do tego dochodzić opóźniona mowa i niechęć do zerwania z rutyną. Próby dostosowania społecznego “na siłę” nie tylko nie przyniosą rezultatów, lecz także mogą pogorszyć sytuację. Praktyczne zatem mogą okazać się ćwiczenia relaksacyjne. Autyzm jest zaburzeniem, które nie ustępuje samoistnie i jest integralną częścią dziecka. Należy nad nim pracować regularnie i elastycznie, dostosowując metody do aktualnych potrzeb.

Korzyści wynikające z treningu uważności 

Problemy z koncentracją u dzieci ze spektrum autyzmu są szczególnie utrudniające codziennie funkcjonowanie. Dziecku trudno się skupić nie tylko w domu, lecz także podczas zajęć lekcyjnych i odrabianiu pracy domowej. Każdy element może być rozpraszający np. kolor światła, jaki daje żarówka, plakat wiszący na ścianie czy układ pomieszczenia i rozstawienie ławek. Przez brak skupienia mogą wystąpić trudności w prawidłowym wykonywaniu edukacyjnych poleceń, a to zdecydowanie przełoży się na efekty nauki i oceny. Nie da się przecież dostosować całego środowiska i otoczenia do potrzeb dziecka ze spektrum autyzmu. Należy je nauczyć odnajdywać się w przestrzeni, która na pierwszy rzut oka jest dla niego niesprzyjająca. Techniki relaksacyjne krok po kroku wskazują dziecku, jak może się skoncentrować i wykonać polecenia od a do z. Ponieważ ćwiczenia nie są wymagające i długie, efekty bardzo szybko stają się widoczne.

Mindfulness niweluje jeszcze inne niekorzystne objawy, jakie niesie za sobą autyzm. Bezsenność należy do jednych z nich. Brak wypoczynku wpływa szczególnie rozstrajająco na ludzki organizm, a zwłaszcza jeśli nie trudno o przebodźcowanie. W jednym z poprzednich artykułów: Dziecko a odpoczynek – przerwa dla najmłodszych, zwracaliśmy uwagę, że dobrym sposobem walki z bezsennością jest wyciszenie się poprzez ćwiczenia. Liczenie oddechów, położenie się wygodnie na dywanie i konkurs “kto dłużej wytrzyma w ciszy” czy przytulenie dziecka, aby mogło wsłuchać się w bicie naszego serca są praktycznymi metodami minfulness.

Wypoczynek pomoże dziecku ze spektrum autyzmu jeszcze pod innym względem. Obniża stres, ułatwia “restart” organizmu i pozbycia się nagromadzonych emocji. Aby utrwalić ten efekt, warto włączyć inne ćwiczenia z zakresu treningu uważności. Bardzo łatwo można je uatrakcyjnić, przemycając do form aktywności i stref zainteresowań dziecka. Malowanie, taniec czy zajęcia teatralne z udziałem mindfulness pomogą dziecku otworzyć się na świat i pojąć w pełni swoje uczucia. Będzie to sprzyjać również przebywaniu dziecku w szkole, gdzie narażone jest na wiele bodźców, które je stresują lub denerwują tj. hałas, tłum, brak możliwości odosobnienia. 

Niekiedy spektrum autyzmu niesie za sobą opóźnioną mowę. Bariera komunikacyjna na torze emocji i języka pogłębia problem, wywołując stres i obawy nie tylko u dziecka, lecz także jego rodziców. Trening uważności zadba o spokój i skupienie się na aktualnych pozytywach. Dziecko, widząc akceptację ze strony rodziców pomimo braku mowy, nie będzie się wycofywać, a dostrzeże otaczające je poczucie bezpieczeństwa. Trening koncentracji, o którym wspominaliśmy na początku, zmotywuje malucha do przykładania się do zajęć logopedycznych (lub neurologopedycznych). To z kolei wpłynie na jego postępy w upragnionej komunikacji.

A jak trening uważności wesprze Wasze relacje?

Mindfulness, dziecko w spektrum i Ty

Budowanie relacji z dzieckiem dzięki wspólnym treningom mindfulness jest szczególnie istotne, gdy pociecha ma autyzm. Mimo że w wypadku dziecko-rodzic więzi kształtują się w sposób naturalny, to spektrum autyzmu może utrudniać ich rozwój lub czasem je zniekształcać. Dziecko nie zawsze jest w stanie zrozumieć Twoje intencje czy zachowania (lub odwrotnie!), dlatego tak ważne jest dawanie jasnego przekazu, który ułatwi komunikację. Od czego zacząć i jak to robić? Warto sięgnąć po specjalistyczne opracowania, które krok po kroku wspierają budowanie i umacnianie więzi lub skorzystać z porady wykwalifikowanego terapeuty. Orócz tego, gdy dziecko ze spektrum autyzmu nauczy się prawidłowo funkcjonować i porozumiewać na płaszczyźnie emocjonalno-uczuciowej z domownikami, łatwiej mu będzie odtworzyć system budowania relacji w innym środowisku – przedszkolnym, szkolnym itd.

Widzimy zatem, jak mindfulness zazębia się na wielu płaszczyznach i elementach życia. Dzieci ze spektrum autyzmu potrzebują holistycznego wsparcia terapeutycznego, a trening uważności je zapewnia. Ponadto ma on jeszcze inną, bardzo cenną zaletę, którą docenią rodzice/opiekunowie dzieci z autyzmem – można go w łatwy sposób odtworzyć w warunkach domowych. Terapia nie kończy się wraz z końcem wizyty u specjalisty. Najwięcej pracy należy wykonać w domu, a to spoczywa na barkach rodziców, którzy nie zawsze wiedzą, jak wdrożyć realnie swoje chęci i starania. Mindfulness nie jest skomplikowany i można go stosować nawet podczas wspólnego spaceru, sprzątania czy zabawy. Tak wiele możliwości przekłada się na spektakularniejsze efekty. 

Pamiętaj jednak, że trening uważności musi być dla dziecka atrakcyjny, a w przypadku dzieci ze spektrum autyzmu, często urozmaicany. W przeciwnym razie może dojść do utrwalania schematów, które w wypadku autyzmu powinny być zwalczane. Korzystaj więc z kreatywnych pomysłów książek i artykułów tworzonych przez doświadczonych terapeutów lub zapisz pociechę na zajęcia grupowe. Wiele placówek oferuje zajęcia mindfulness, a ćwiczenia w towarzystwie innych dzieci mogą przyspieszyć wyczekiwane rezultaty. 

‌Bibliografia: 

1. Jak wyciszyć dziecko wykorzystując techniki mindfulness?, Wydawnictwo Forum Media.
2. Fun mindfulness activities for kids and Tees, Wydawnictwo Forum Media.
3. Mindfulness Activities For Kids, Amber Owen, Clinical Psychologist.
4. https://sedlescombecep.e-sussex.sch.uk/wp-content/uploads/2020/05/Calmer_Kids_Mindfulness_Journal.pdf
5. https://www.mindfulmazing.com/wp-content/uploads/2019/07/12-Mini-Mindful-Activities.pdf
6. Mindfulness z dzieckiem w domu - praktyczne inspiracje, Beata Wysocka. 
7. Czy trening uważności może być atrakcyjny dla dziecka?, Wydawnictwo Forum Media